Demir Eksikliği Nedir?
Demir eksikliği; kırmızı kan hücresinde bulunan, vücuda ve dokulara oksijen taşımakla görevli hemoglobinin üretiminde azalma meydana getirecek kadar vücutta demir bulunmaması durumu olarak tanımlanır. En sık görülen anemi türü olan demir eksikliği anemisi, vücudun hemoglobin üretmek için ihtiyaç duyduğu demirin vücutta yeterli miktarda olmadığında ortaya çıkar.
En yaygın belirtisi yorgunluk ve zayıflık şeklinde kendisini gösteren demir eksikliği, aynı zamanda baş ağrısı ve baş dönmesi de meydana getirir. Demir eksikliği teşhisi konulduktan sonra doktor tarafından demir takviyeleri reçete edebilir ancak daha detaylı incelemeler için ekstra test ve tetkikler istenebilir.
Demir Eksikliği Neden Olur?
Demir eksikliği; vücutta yeterli kadar demir bulunmaması kaynaklı meydana gelir. Demir eksikliğiyle birlikte kan kaybı da demir eksikliği oluşumunun nedenleri arasında sayılır. Kişinin vücudunda yeteri kadar demir bulunmaması ise demir içeren besinlerin olması gerektiği kadar tüketilmemesi sonucu ortaya çıkar.
İdrar yolunda kanama, hamilelik ve adet dönemleri de vücudun demir ihtiyacı yaşadığı durumlardandır. Genel olarak demir eksikliğine neden olan durumlar şunlardır:
- Demir içeren besinlerin az tüketilmesi
- Gebelik
- Adet dönemi kanamaları
- Ameliyat veya yaralanma nedeniyle oluşan kan kaybı
- Kürtaj yaptırmak
- Büyüme ve ergenlik çağı
- Sık sık kan bağışı yapılması
- Endometriozis hastalığı
- Genetik faktör
- Düzensiz ve sağlıksız beslenme
- İyi veya kötü huylu tümörler
Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Demir eksikliğinde ciltte soluklaşma, el ve ayaklarda soğukluk, baş dönmesi, göğüs ağrısı, kalp atışlarının hızlanması ve nefes darlığı ortaya çıkar. Ayrıca buz, kil veya kağıt gibi olağandışı yeme istekleri ortaya çıkabilir.
Yorgunluk ve nefes darlığı ile kendini gösteren demir eksikliği belirtileri şunlardır:
- Aşırı yorgunluk, halsizlik
- Cilt renginde solukluk
- Nefes darlığı
- Hızlı kalp atışı ve kalp çarpıntısı
- El ve ayaklarda soğuma
- Baş dönmesi ve denge kaybı
- Baş ağrısı
- Kulak çınlaması
- Ağız ve dilde iltihaplanma
- Odaklanmada zorluk
- Tırnakların kırılgan hale gelmesi
- El ve ayaklarda karıncalanma
- Tuhaf yeme isteklerinin ortaya çıkması
- Saç dökülmesi
- Uyku bozukluğu
- Morarmalar
- Huzursuz bacak sendromu
- Depresyon
- Özellikle bebek ve çocuklarda iştahsızlık
Başlangıçta demir eksikliği belirti göstermez ancak ancak vücutta demir eksikliği arttıkça ve anemi ilerledikçe belirti ve semptomlar artar. Demir eksikliği belirtileri şunları içerebilir:
Aşırı yorgunluk: Yorgunluk ve halsizlik demir eksikliğinde görülen en yaygın belirtidir. Yorgunluğun ana nedeni vücudun oksijenin vücutta taşınmasına yardımcı olan hemoglobin proteinini yapmak için ihtiyaç duyduğu demirin bulunmuyor olmasıdır. Hemoglobin yeterli olmadığında az ulaşan oksijen enerji kaybına neden olur.
Cilt renginde solukluk: Kana kırmızı rengini veren hemoglobin, vücutta demir eksikliği söz konusu olunca kana kırmızı rengi olması gerektiği şekilde veremez. Bu da cilt renginde solmaya neden olur.
Nefes darlığı: Nefes darlığı demir eksikliğinin yaygın belirtilerindendir. Vücutta oksijen kaslara ve dokulara etkili şekilde taşınamaz. Vücutta oksijenin yeterli olmadığı demir eksikliğinde, herhangi bir aktivite esnasında vücut daha fazla oksijen almaya çalışır ve bu daha hızlı nefes alıp vermeye neden olur. Sonuç olarak da nefes darlığı ortaya çıkar.
Kalp çarpıntısı: Demir eksikliğinde düşük hemoglobin seviyeleri kalbin oksijen taşımak için daha fazla çalışmasına neden olur. Bu düzensiz kalp atışları ve kalbin daha hızlı atmasına neden olur.
El ve ayaklarda soğuma: Demir eksikliği nedeniyle el ve ayaklara daha az oksijen taşınır. Bu da el ve ayaklarda soğumaya ve üşümeye neden olur.
Baş dönmesi ve denge kaybı: Vücut demir yoksunluğu yaşadığında kas güçsüzlüğüne, yorgunluğa ve odaklanamamaya neden olabilir, bu da dik durabilmeyi zorlaştırabileceği için denge kaybı ve baş dönmesi görülür.
Baş ağrısı: Demir eksikliğinde değişen dopamin ve östrojen seviyeleri baş ağrısı ile ilişkilidir.
Kulak çınlaması: Yeterli demir olmadığında vücudun atardamarları daha fazla kan sağlamak için daha fazla pompalamak zorunda kalır. Kulaklar kan akışındaki değişikliklere karşı çok hassas olduğundan bu hissedilebilir. Bazı durumlarda, bu durum pulsatil kulak çınlaması olarak bilinen kalp atışının nabzına benzeyebilir.
Ağız ve dilde iltihaplanma: Demir eksikliğinde, dilde iltihaplanmaya bağlı şişme, yara oluşması, ağız kuruması, ağız köşelerinde çatlaklar meydana gelebilir.
Odaklanmada zorluk: Demir kaslara ve beyne oksijen taşır ve hem zihinsel hem de fiziksel performans için çok önemlidir. Düşük demir seviyeleri odaklanma eksikliğine, sinirliliğin artmasına ve dayanıklılığın azalmasına neden olabilir.
Tırnakların kırılgan hale gelmesi: Tırnak plağının kaşık şeklini alması, tırnakların kolayca çatlaması ve kırılması da demir eksikliğinin bir başka belirtisidir. Vücutta ki demir eksikliği giderildiğinde genelde bu semptom düzeliyor olur.
El ve ayaklarda karıncalanma: Demir seviyesi düşük olduğunda kemik iliği yeterli miktarda kırmızı kan hücresi üretemez, bu da kan hacminin düşük olmasına ve dokulara kan akışının azalmasına neden olur. Ellerinize ve ayaklarınıza kan akışının azalması da karıncalanma hissi yaratır.
Tuhaf yeme isteklerinin ortaya çıkması: Demir eksikliği belirtisi görülen kişilerde normalde tüketilmeyen hatta yiyecek dahi olmayan bazı nesnelere karşı yeme isteği ortaya çıkar. Hamilelik sırasında daha belirgin olmakla birlikte, buz, kil ve tebeşir gibi şeyleri yemek isteyebilir.
Saç dökülmesi: Saç büyümesi hücrelerin kullanabildiği oksijen miktarı ile ilişkilidir. Kuru saçlar, saçların zayıflaması ve dökülmesi demir eksikliğinde görülen belirtilerdendir.
Uyku bozukluğu: Vücutta demir eksik olduğunda uyku da dahil olmak üzere günlük rutinleri için gerekli olan önemli hormonları üretemez. Herhangi bir hormon veya besin eksikliği, uykusuzluk da dahil olmak üzere uyku bozukluklarına ve rahatsızlıklara neden olabilir. Demir eksikliğiniz varsa uyku düzeninizde değişiklikler fark edebilirsiniz.
Morarmalar: Demir eksikliği anemisinde kemik iliği demirden yoksun olunca, yeterince kırmızı kan hücresi üretemez. Ayrıca trombosit üretiminde de azalma olabilir. Trombositler kanın pıhtılaşmasına önemli rol oynar, dolayısıyla trombositlerdeki azalma morarmaların artmasına neden olur.
Huzursuz bacak sendromu: Demir eksikliği bulunan kişilerde dinlenme esnasında bacakların hareket etmesi ile ilgili güçlü bir dürtü olan huzursuz bacak sendromu görülebilmektedir.
Depresyon: Yorgunluk ve halsizlik kişinin modunu düşürüp, ister istemez üzüntü hissine kapılmasına neden olur. Ayrıca aneminin neden olduğu beyindeki oksijen eksikliği, beynin fonksiyonlarını etkileyebilir ve ruh hali bozukluklarına ve depresyona yol açabilir.
Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?
Kırmızı etler, sakatatlar, kümes hayvanları ve özellikle hindi, balık ve deniz ürünleri zengin birer demir kaynağıdır. Yumurtalar, süt ürünleri, baklagiller, kuruyemişler ve yağlı tohumlar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıllar, meyveler ve özellikle kurutulmuş meyveler demir oranı yüksek gıdalardır.
Tüketildiğinde vücuda demir sağlayarak, demir eksikliğine iyi gelen besinler şunlardır:
- Yumurta, karaciğer, kırmızı et, tavuk ve balık eti gibi proteinler
- İstiridye ve midye gibi kabuklu deniz ürünleri
- Ispanak ve pazı gibi yeşil yapraklı sebzeler
- Kuru kayısı, kuru üzüm, incir, hurma ve kuru dut gibi kuru meyveler
- Kuru baklagiller
- Fındık, fıstık, susam, kabak çekirdeği, kaju ve antep fıstığı
- Kekik, kimyon, köri, zencefil veya kişniş gibi baharatlar
- Akçaağaç şurubu, bal, mısır şurubu ve keçiboynuzu pekmezi gibi tatlı demir kaynakları
- Etle pişirilen baklagiller
- Lahana, pancar ve patates
- Şeftali ve armut gibi meyveler
- Brokoli, portakal, greyfurt ve çilek gibi C vitamini içeren gıdalar
- Soya peyniri ve ara öğünlerde süt ürünleri
- Bitter çikolata
Yukarıda yer alan besinleri doğal olarak tüketerek vücudun ihtiyaç duyduğu demiri elde etmeniz mümkündür. Doğal besinler dışında doktorunuz tarafından önerilen demir takviyeleri sayesinde demir ihtiyacınızı sağlamanız da söz konusudur.
Demir Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?
Demir eksikliği, genellikle yapılan kan tahliliyle ortaya çıkar.
Kan tahliliyle birlikte demir eksikliği teşhisinde faydalanılan yöntemler şunlardır:
- Tam kan sayımı
- Periferik kan yayması testi
- Hematokrit testi
- Hemoglobin testi
- Ferritin testi
- Retikülosit sayısı
Ayrıca demir eksikliğinin altında yatabilecek başka nedenlerin tespiti için endoskopi, kolonoskopi ve ultrason gibi görüntüleme yöntemleri de uygulanabilir.
Demir Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Demir hapları veya demir içeren takviyeler vücutta ki eksik demiri artırmada en etkili yöntemdir. Demir eksikliğinde en yaygın tedavi yöntemi olarak uygulanır. Demir eksikliğini eski haline getirmek 3 ila 6 ay arası sürebilir.
Genellikle bir haftalık tedaviden sonra kişi kendisini daha iyi hissetmeye başlar. Demir seviyenizi ölçmek için doktora ne zaman kan tahlili yaptırmanız gerektiğini de sorabilirsiniz. Demir miktarınızın yenilendiğinden emin olmak için bir yıl veya daha uzun süre demir takviyesi almanız gerekebilir.
Demir Eksikliği İlaçları Nelerdir?
Demir eksikliği tedavisinde dengeli ve sağlıklı beslenmenin yanı sıra düzenli ilaç kullanımı başarı şansını artırmaktadır. Demir eksikliği ilaçları aç karnına kullanılmalı ve kesinlikle süt ve süt ürünleri ile birlikte tüketilmemelidir. Vücutta yeterli demir depolanabilmesi için en az 6 ay boyunca ilaç kullanımına devam edilmelidir.
Demir ilaçları doktor önderliğinde kullanılmalı ve yine doktora danışılmadan bırakılmamalıdır. Demir eksikliğinden korunmak için alınacak ilaçların yanı sıra sakatat, kırmızı et, pekmez gibi gıdalar ve C vitamini içeren besinler tüketmek de faydalıdır.
